17 – De Zuivelfabriek

De landbouw was eeuwenlang de belangrijkste bron van bestaan op het platteland. De landbouwbedrijven Den Ham waren veelal klein van omvang, met uitzondering van enkele grootgrondbezitters en later ook de veenkoloniale boeren in Vroomshoop. De meeste boeren hadden een armoedig bestaan en hadden dan ook een nevenberoep.

Als boeren producten ‘over‘ hadden, dan werden die veelal verkocht op de plaatselijke markt, met name op de Brink in Den Ham. Vanwege de armoede waren er weinig kopers. Handelaren kochten de producten voor een zacht prijsje op.

Plaatselijke notabelen zoals de burgemeester, de huisarts, de notaris, probeerden het lot van de boeren te verbeteren door hen te laten samenwerken in coöperaties. Deze samenwerking in coöperaties kreeg vooral gestalte op het vlak van de zuivel, kredietverstrekkingen en de aan- en verkoop van landbouwproducten en -benodigdheden, zoals veevoer en kunstmest.

De Zuivel
Al voor 1900 was er zowel in Den Ham als in Vroomshoop een particulier roomboterfabriekje : De Volharding in Den Ham aan de Brink en de Eendracht aan de Tonnendijk in Vroomshoop.Tot grote bloei zijn ze niet gekomen ; de opbrengst viel tegen.

In 1913 werd onderzoek gedaan naar het stichten van een gezamenlijke zuivelfabriek. Dat resulteerde op 12 maart 1914 in een oprichtingsvergadering. De 240 (!) aanwezigen besloten unaniem, tot oprichting van een Coöperatieve Stoomzuivelfabriek in Den Ham. Deze fabriek aan de Dorpsstraat kreeg de naam “De Eensgezindheid”.

Het aantal leden en leveranciers groeide snel: in 1920 waren er dat al 800. Zij leverden toen vier miljoen kilogram melk. In 1982 toen alle melkbussen waren vervangen door melkkoeltanks was de aanvoer 50 miljoen kilogram melk, afkomstig van 260 veehouders.

Bijzonder was dat, hoewel alle melkritten openbaar werden aanbesteed, er voor één melkrit een uitzondering werd gemaakt. Op verzoek van de hervormde diaconie werd, om sociale redenen, een melkrit toegewezen aan de gebroeders Pellewever. Zij hielden het niet minder dan 43 jaar vol!

Aanvankelijk werd de melk verwerkt tot boter en melkpoeder; vanaf 1953 werd er volop kaas gemaakt in de nieuwgebouwde kaasfabriek.

In de jaren 70 en 80 vonden er in de zuivelwereld om economische redenen vele fusies plaats. Eind 1983 besloot de zuivelcoöperatie De Eensgezindheid toe te treden tot de regionaal werkende coöperatie Coberco te Zutphen.

De kaasfabriek bleef in productie tot 1 april 1994. De afbraak volgde in 2008. Daarmee was ook het dorpssymbool De Piepe verdwenen.

De Aan- en Verkoopvereniging
Veel veenkoloniale boeren die zich na de afgraving van het veen op de nieuwe gronden hadden gevestigd, hadden behoefte aan een gezamenlijke afzet en aankoop van producten .

Op 20 april 1920 werd daartoe de Coöperatieve Aankoopvereniging Den Ham opgericht. De vereniging kocht in augustus 1920 voor de productie de zogenaamde “ Oude Molen “ , later ook “ De Korenschoof genoemd, inclusief pakhuis met motor en molenaarswoning aan de Dorpsstraat/ hoek Molenstraat in Den Ham.

De coöperatie Den Ham heeft niet aan de vele fusieontwikkelingen deelgenomen, maar heeft op eigen kracht het werkgebied en de omzet vergroot. Nu in 2021 , meer dan 100 jaar na de oprichting is CAV Den Ham nog maar een van de tien bestaande coöperaties in de veevoederbranche en de enige die nog nooit gefuseerd is .

De leden van de CAV behoren tot de top agrarische ondernemers in hun segment en zijn trots op hun onderneming. Op 21 juni 2021 werd het predicaat Hofleverancier ontvangen.