03 – Rondom de Brink

Onmiddellijk ten oosten van de bekende heuvelrug in Overijssel, te weten de Lemelerberg, Hellendoornseberg en Holterberg, ligt een veel bescheidener heuvelrugje dat begint onder de Vecht bij Junne, doorloopt via de Mageleres naar het Hoog Heksel bij Daarle. Ten westen van de Mageleres ligt het dorp Den Ham.

Hoewel Den Ham eerst definitief een zelfstandige burgerlijke eenheid werd op 1 juli 1818, komt de naam Den Ham al veel eerder voor in officiële stukken. Het oudste tot nu toe gevonden stuk dateert van 1321 waarin het bezit Daerlevorst (Dalvoorde) wordt verkocht aan een prior in Zwolle.

In het in de jaren vijftig van de vorige eeuw gegraven kanaal Almelo naar Coevorden met het zogenaamde Separatiepunt met een kanaalverbinding naar Zwolle, ligt de wordingsgeschiedenis van Vroomshoop en Geerdijk op het grondgebied van Den Ham. In het vervolg wordt daarop verder ingegaan bij de panelen in de Geerdijk en Vroomshoop.

De Brink werd in vroeger tijden omzoomd door herbergen met klinkende namen, u vindt ze terug op de gevels rondom de Brink. Zoals in alle Brinkdorpen was de Brink het bruisende middelpunt bij markten en feestdagen in het dorp. De boeren en andere verkooplieden trokken met kleedwagen, te paard of te voet, met of zonder vee en handelswaar naar de markt, alwaar werd gehandeld en zaken werden gedaan.

Om de verkoop te beklinken deden de herbergen goede zaken. Den Ham herbergde diverse brouwerijen in die tijd. Niet te vergeten: het water was van slechte kwaliteit in die dagen en het lichte bier was veiliger om de dorst te lessen voor jong en oud.
Vooral op de jaarmarkten werd uitbundig gefeest en gedronken. Het was tevens de plaats voor het jongvolk elkaar te treffen, en als verzetje op het harde werk op de akkers even de bloemetjes buiten te zetten. Niet zelden leidde dit tot ruzie om een deerne, en werd dit met een messengevecht beslecht.

De veldwachter met of zonder gendarmes probeerde hier dan weer een eind aan te maken, waarbij de rivalen niet zelden bij elkaar onder de toren werden opgesloten, om de hormonen weer wat te bedaren, waaruit blijkt, er is geen nieuws onder de zon. Aan dit goddelozen gedrag heeft Den Ham wel haar bijnaam: “Goddelooz’n ‘n Ham” te danken, wat wel heel erg in tegenspraak is met het bezit van drie protestantse kerken in deze relatief kleine godvruchtige gemeente.

Want rond 1600 is Den Ham nagenoeg als geheel overgegaan tot het protestantisme, al is het palet heden ten dage wel wat kleurrijker. Dat brengt ons vanzelf op de monumentale dorpskerk, uiteraard direct naast de Brink in het middelpunt van het dorp.

De Hammer toren heeft naast romaanse kenmerken onmiskenbaar ook gotische facetten, zie de spitsvormige boognissen in de tweede geleding. Hieruit kan worden afgeleid dat de bouw te plaatsen is eerste helft 14e eeuw tot eerste helft 15e eeuw.
In 1607 werd volgens een gevelsteen “de karcke herboyt”, waaruit blijkt dat naast een toren ook toen al sprake was van een kerk.

Het dorp Den Ham behoorde met omliggende buurtschappen aanvankelijk tot de parochie van Ommen. Rond 1400 was Den Ham een afzonderlijk kerspel, en had dus een eigen parochiekerk. Op 13 juli 1397 wijdde bisschop Hubertus een kapel, altaar en kerkhof in ter ere van Johannes de Doper, Laurentius en Maria Magdalena.

Het valt historisch te betreuren dat bij de laatste gemeentelijke herindeling Den Ham is ingedeeld bij Vriezenveen onder de naam Twenterand. Historisch een grote vergissing, zowel vanuit het verre verleden, maar ook uit het recente verleden van Markegronden tot de Napoleontische tijd.

Den Ham sluit vanuit historisch oogpunt, maar ook vanuit de volksaard gezien veel beter aan bij Ommen. Hopelijk wordt dit nog een keer rechtgezet, waarbij geen kwaad woord over Vriezenveen!